Wojciech Józef Błaszkowski (1908-2001)

Urodził się 27 lutego 1908 roku w Gowidlinie, pow. Kartuzy, w rodzinie szlacheckiej od pokoleń zamieszkałej na Kaszubach. Ojciec, Bazyli Błaszkowski, był właścicielem dużego, dobrze zorganizowanego gospodarstwa rolnego położonego w przysiółku Kawle obok Gowidlina. Matka, Anna z d. Grubba, z przysiółka Puzdrowski Młyn, pochodziła z zamożnej rodziny właścicieli rolnych i wiejskich zakładów przemysłowych na Kaszubach. Miał ośmioro rodzeństwa. Po obowiązkowej nauce w Volksschule w Gowidlinie uczył się w Państwowym Gimnazjum Klasycznym w Wejherowie, gdzie złożył egzamin maturalny w 1928 roku. W l. 1928-32 pracował w Biurze Projektów i Studiów Ministerstwa Kolei (w Dyrekcji Budowy Kolei Państwowej Śląsk-Gdynia z siedzibą w Bydgoszczy). Od 1929 r. do 1932 r. uczył się w Zaocznym Studium Budownictwa Lądowego w Warszawie i zdobył dyplom budowniczego. W l. 1936-39 pracował w archiwum map i dokumentów katastralnych w Toruniu, a następnie w Lublinie. 6 czerwca 1939 roku poślubił Władysławę Olszewską; z tego związku urodziło się sześcioro dzieci. W czasie wojny zatrudniony był jako kreślarz map w biurze urządzeń rolnych Landeskulturamt w Gdańsku. W l.1946-51 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz na Wydziale Sztuk Pięknych, jako że był obdarzony talentem plastycznym, co wykorzystywał później własnoręcznie ilustrując swoje prace naukowe.
W nowo utworzonej w 1945 roku Katedrze Etnografii UMK, której kierownikiem została prof. Bożena Stelmachowska, studiowała wówczas grupa osób z Kaszub: Jan Rompski (1913-69; później pracownik naukowy w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, gdzie kierował Działem Budownictwa Ludowego, w momencie gdy podejmowano budowę przymuzealnego sektora budownictwa ludowego; pisarz i poeta kaszubski; badacz folkloru literackiego; obrzędowości i zwyczajów kaszubskich; autor licznych opracowań naukowych, m.in. studium „Ścinanie kani. Kaszubski zwyczaj ludowy”, wyd. w Toruniu w 1973 roku. W czasie wojny członek Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Należał do grupy założycieli Zrzeszenia Kaszubskiego, zawiązanego w 1956 roku, późniejszego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego), Brunon Richert (1921-89, w trakcie nauki w gimnazjum w Kościerzynie pod wpływem ks. Leona Heyke zainteresował się folklorem i historią Kaszub. Publikował artykuły o tej tematyce w piśmie „Kaszuby”, regionalnym dodatku „Gazety Kartuskiej”. W l. 1945-46 był redaktorem naczelnym wejherowskiej „Zrzeszy Kaszëbskiej”. Studiował historię i etnografię w Toruniu, uzyskując w 1950 roku magisterium w Krakowie. W l.1954-75 pracował w szkolnictwie i muzealnictwie), ks.Werner Kreft (pochodził z Rumi, gimnazjum ukończył w Wejherowie. Studiował w seminarium w Pelplinie i na UJ. W l.1947-48 był młodszym asystentem w Katedrze Etnografii na UMK), a także Alfons Klonowski. Wcześniejsze badania B. Stelmachowskiej dotyczące kultury kaszubskiej i osobiste zainteresowania wymienionych sprawiły, że podejmowali oni tematykę kaszubską w pracach magisterskich. Jako studenci uczestniczyli w badaniach nad sztuką ludową na Kaszubach, pod kierownictwem B. Stelmachowskiej, w ramach szerokiego programu badań nad genezą i historią polskiej sztuki ludowej zainicjowanych w 1950 roku przez prof. Romana Reinfussa i jego krakowską Pracownię Badania Sztuki Ludowej utworzoną już w 1946 roku, a w 1950 roku włączoną do Państwowego Instytutu Sztuki.
Wojciech Błaszkowski po zakończeniu studiów w zakresie etnologii i etnografii uzyskał stopień magistra filozofii. Jego praca magisterska „Podcienie w budownictwie ludowym” Pomorza została bardzo dobrze oceniona. Po studiach zatrudniony został przez Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie i objął stanowisko okręgowego wizytatora szkolnictwa artystycznego na województwo koszalińskie. Na tym terenie prowadził również badania etnograficzne, efektem czego były m.in. trzy wystawy rękodzieła i sztuki ludowej zorganizowane w 1953, 1954 i 1956 roku w Koszalinie. W l. 1955-56 brał udział w badaniach dla potrzeb Polskiego Atlasu Etnograficznego.
Po 1957 roku W. Błaszkowski już całkowicie poświęcił się etnografii. W l. 1958-59, jako kierownik Pracowni Etnograficznej przy Gdańskim Towarzystwie Naukowym (do której zadań należało badanie kultury ludowej Powiśla, Kociewia i Kaszub), prowadził badania kultury materialnej, a szczególnie budownictwa ludowego Kaszub i Kociewia. Od 1958 roku, z inicjatywy Andrzeja Bukowskiego, był kierownikiem nowo powołanego Zakładu Etnografii przy Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku (na bazie tej uczelni, której A. Bukowski był rektorem w l. 1956-62, utworzono Uniwersytet Gdański). Zakład ten był jedyną w Gdańsku placówką naukowo-badawczą zajmującą się etnografią Kaszub. Zakład nie miał uprawnień do prowadzenia studiów etnograficznych, a jego kierownik oprócz działalności dydaktycznej (wykłady z zakresu etnografii i folklorystyki dla studentów geografii i filologii polskiej) prowadził badania terenowe nad ludową kulturą materialną i sztuką na obszarze powiatów kaszubskich i pow. starogardzkiego. Jak sam wspominał, do 1968 roku badaniami objął ponad 600 wsi i osad, gromadząc obfity materiał naukowy. Jednym z efektów tych badań było opracowanie, jego autorstwa: „Obiekty ludowej kultury materialnej środkowych i północnych Kaszub. Ich stan obecny i znaczenie”, z 24 ilustr., wyd. w Gdańsku w 1961 r. Wykładowcą w WSP W.Błaszkowski był do 1970 roku od 1966 roku na stanowisku wykładowcy (na godzinach zleconych). Funkcję kierownika Zakładu Etnografii pełnił do 1963 roku i równocześnie był sekretarzem Zakładu Kaszuboznawczego prowadzonego przez A.Bukowskiego do 1969 r. W 1969 roku, na zlecenie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kościerzynie, opracował koncepcję etnograficzną Kaszubskiego Parku Etnograficznego, który powołano z dniem 1 stycznia 1970 roku, na podstawie uchwały Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. Wraz z Jerzym Fryczem, historykiem sztuki i zabytkoznawcą, oraz Brunonem Wandtke, architektem, opracował projekt przestrzennego zagospodarowania tego muzeum. W opinii prof. A.Bukowskiego z 1970 roku W.Błaszkowski był „niewątpliwie najlepszym obecnie znawcą kaszubskiej kultury materialnej”. W 1969 roku zatrudniony został na stanowisku kustosza w muzeum we Wdzydzach i organizował Dział Budownictwa Ludowego, którego podstawowym zadaniem była realizacja koncepcji muzeum. W początkowym okresie funkcjonowania muzeum kierował także Działem Kultury Ludowej, którego zadaniem było m.in. tworzenie kolekcji tzw. muzealiów ruchomych.
Tworzenie muzeum we Wdzydzach było dla W.Błaszkowskiego: „budową pomnika, świadka wspólnoty kulturowej kaszubsko-polskiej, a przede wszystkim: ratowaniem zabytków kaszubsko-polskich dla dobra przyszłych pokoleń”. W prywatnej korespondencji pisał: „Muzeum skansenowskie powinno odgrywać nie tylko rolę atrakcyjnego pokazu, ale przede wszystkim – źródła (autentycznego wzoru) dla studiów nad budownictwem wiejskim oraz wzorca dla projektantów współczesnej zabudowy wsi, zwłaszcza w odniesieniu do budynków mieszkalnych, szkół, domów kultury, zajazdów, obiektów sakralnych oraz administracyjnych”. Oceniał, że muzeum we Wdzydzach to „facsimile wsi kaszubskiej i pomorskiej, a zarazem polskiej (…) – to źródło i autentyczny wzór dla regionalizmu kaszubskiego”. Chciał, aby Jego „skansen” „(…)stał się oazą tradycyjnego budownictwa i rękodzieła ludowego, wzorcem i szkołą dla współczesnych i potomnych budowniczych i wskrzesicieli tradycyjnej kultury, obecnie tak straszliwie okaleczonej(…). Realizacja skansenu wdzydzkiego to historyczny akt przekazania potomności pełnego obrazu tradycyjnej kultury kaszubsko-polskiej”.
Poza pracą zawodową W. Błaszkowski działał aktywnie w Polskim Towarzystwie Ludoznawczym. Oddział PTL w Gdańsku zawiązano w 1957 roku, a W. Błaszkowski był w składzie pierwszego zarządu oddziału jako jego sekretarz. Pierwszym prezesem wybrano profesora Politechniki Gdańskiej architekta Feliksa Markowskiego, a w zarządzie oddziału znaleźli się ponadto ks. dr Władysław Łęga, ks. prof. dr Bernard Sychta, dr Andrzej Bukowski. W późniejszym czasie W. Błaszkowski pełnił i inne funkcje, a w l. 1988-91 był prezesem oddziału, w 1991 roku przyznano mu tytuł honorowego członka PTL. Od samego początku istnienia oddziału najważniejszym zadaniem dla działaczy PTL było utworzenie w Gdańsku muzeum etnograficznego, także muzeum na wolnym powietrzu, czego gorącym rzecznikiem był prof. F. Markowski oraz dr Longin Malicki i W. Błaszkowski. Kiedy w końcu, również dzięki działaczom Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, zdecydowano o rozbudowie utworzonego w 1906 roku muzeum Gulgowskich we Wdzydzach W. Błaszkowski był najlepiej przygotowanym badaczem, najbardziej kompetentną osobą dla realizacji tego zadania.
Wojciech Błaszkowski był także długoletnim rzeczoznawcą Komisji Artystycznych i Etnograficznych „Cepelii”. Od grudnia 1978 roku był członkiem Rady Programowej gdańskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych . Był konsultantem ds. sztuki ludowej 1959-91, kolejno w Wojewódzkim Domu Twórczości Ludowej, Wojewódzkim Domu Kultury i Wojewódzkim Ośrodku Kultury w Gdańsku.
Uhonorowano Go licznymi odznaczeniami, m.in. Złotą Odznaką „Za Opiekę nad Zabytkami „(1971), Nagrodą im. Oskara Kolberga „Za Zasługi Dla Kultury Ludowej” (1983), Medalem im. Gulgowskich, przyznawanym przez STL (1988), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1995).
Poza licznymi publikacjami, w większości poświęconymi etnografii Kaszub, pozostały Jego liczne opracowania złożone w Archiwum M-KPE oraz bogate materiały z badań terenowych pozostawione do dyspozycji Jego następcom w muzeum we Wdzydzach.
Wojciech Błaszkowski zmarł 27 grudnia 2001 roku, pochowany został na cmentarzu w Wejherowie.

Wybór prac Wojciecha Błaszkowskiego: 
– Geograficzne i ludowe nazwy miejscowości w regionie kaszubskim, Zeszyty Geograficzne WSP w Gdańsku, R.II/1959, s.239-249
– Struktura etniczna i folklor kaszubski, Gdańsk 1960
– Obiekty ludowej kultury materialnej środkowych i północnych Kaszub. Ich stan obecny i znaczenie, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne”, R. IV/1961, nr 12, s.111-134
– Haft kaszubski, Gdańsk 1965
– O podcieniu w tradycyjnych chatach kaszubskich, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne”, R. IX/1966, nr 14, s.123-148
– Tradycyjna ludowa kultura materialna Kaszub i Kociewia, „Pomorze Gdańskie”, nr 2/1966, s.77-100
– Specyfika kulturowa Kaszub. Współczesne pojęcie regionalizmu, Gdańsk 1970
– Hafty w regionie kociewskim, Ziemia Gdańska, nr 120, s.25-31
– Zarys etnograficzny, w: Pojezierze Kaszubskie, pod red. B. Augustowskiego, Gdańsk 1979
– Hafty regionalne na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk 1983

Bibliografia:

S.Pestka, Piękno zaklęte w podcieniu, „Ziemia Gdańska”, nr 142-143/1984, s.28-31; T.Sadkowski, Etnograf, „Pomerania”, nr 3/2002, s.42-43; Wojciech Józef Błaszkowski 1908-2001, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce”, nr 5/2002, s. 292.